Terugblik kennissessie Circulariteit in het openbaar vervoer

Het is een ambitieus streven in het Toekomstbeeld Openbaar Vervoer 2040: het hele ov moet in dat jaar uitstootvrij en circulair zijn. De vraag is: hoe goed is de sector daarmee op weg?

Niek de Vreeze van KWINK groep heeft onderzocht hoe het met circulariteit in het openbaar vervoer staat. Daarbij dan meteen de spoiler: door gebrek aan data is het nog niet goed mogelijk om te bepalen hoe circulair het ov eigenlijk is. Door corona zijn er geen data van de afgelopen jaren. De Vreeze heeft zich noodgedwongen moeten beperken tot een kwalitatieve analyse van de status quo bij circulariteit.

Hij heeft onderscheid gemaakt in vier categorieën: input, gebruik, verlies en substitutie. Die heeft hij in een matrix gezet met een onderverdeling in vijf categorieën: voertuigen, infra en gebouwen, energie, voorzieningen en uitrusting van het personeel, voorzieningen en services voor de reizigers.

Zijn constateringen kort samengevat:
- bij voertuigen neemt het circulair denken toe, vooral bij treinen;
- circulariteit is het verst gevorderd bij infra en gebouwen. Niet zo vreemd, er zijn immers al sectorbrede afspraken over circulair bouwen;
- bij energie is circulair denken al gemeengoed, puur uit economische noodzaak;
- rond het personeel gaat het vooral om het circulair maken van bedrijfskleding;
- rond de reiziger gaat het om kleine dingen zoals minder papieren kaartjes gebruiken, minder plastic dienstregelingsborden, statiegeldflessen in de stationskiosk en afvalscheiding op de stations.

Opvallend zijn de grote verschillen tussen de partijen in het ov. NS loopt duidelijk voorop. De Vreeze concludeert dat het circulair denken toeneemt, maar er is nog veel te doen en het is niet goed te zien hoe de doelen te bereiken zijn. Samenwerking in de sector (ook met bijvoorbeeld materieelbouwers) is noodzakelijk. Overigens zijn sommige dingen niet nieuw: levensduurverlengend onderhoud noemen we tegenwoordig circulair, maar dat wordt al tientallen jaren gedaan. Je zou het als een vorm van laaghangend fruit kunnen zien waarmee je een deel van de circulaire doelen eenvoudig kunt behalen.

Mobiliteitssysteem

Dat laaghangend fruit was voor de Vervoerregio Amsterdam als opdrachtgever de aanschaf van zero emissie bussen door de vervoerders, vertelde Peter de Winter van de VRA in een beschrijving van het programma Schoon en Duurzaam van de VRA. De doelstellingen daarin zijn in 2030 het openbaar vervoer en in 2050 het hele mobiliteitssysteem circulair te hebben.

De vervoerregio wil dat bereiken door het gebruik van schonere energie, schonere voertuigen en werktuigen, de aanleg van infra en de productie van materialen schoner te maken en de toepassing van duurzaam inkopen en opdrachtgeverschap. Aan dat laatste hangt ook al een concrete doelstelling: 10% duurzame inkoop in 2022, 50% in 2025 en 100% in 2030. De doelstelling voor het afgelopen jaar is gehaald, mede door de verhuizing van de VRA naar een duurzaam kantoor.

De maatregelen worden toegepast bij vier waardeketens:
- infra en assets zoals wegen, rails, bruggen en tunnels; hiervoor worden materialenpaspoorten opgesteld;
- energie, in de vorm van zon, wind, batterijen en lokale gridsystemen;
- voertuigen, met daarin staal, composietmaterialen, batterijen;
- gebouwen, zoals de nieuwe busstallingen die nodig zijn voor zero emissie bussen.

Het proces om circulair te worden staat nog aan het begin. ‘We hebben veel geïnventariseerd. Het is nu nog vooral een zoektocht waar we heen gaan. We moeten werkprocessen en contracten aanpassen en iedereen moet circulariteit in zijn eigen handelen verankeren,’ stelt De Winter. ‘We zijn goed op weg, maar nog zoekende.’